Drukuj

Zasady i wartości

Stara łacińska sentencja szkolna z XVIII w. mówi, „Non tam praeclarum scire Latine quam turze nescire” („Kto nie umiał po łacinie musiał pasać świnie”). Warto zauważyć, że prawnicy już od czasów najdawniejszych posługiwali się paremiami łacińskimi, a więc krótkimi zwrotami (sentencjami) sformułowanymi w języku łacińskim, które określały podstawowe zasady i rozwiązania prawne. Co więcej, również współcześnie są one bardzo często stosowane w argumentacji i dyskursie prawniczym. Niewątpliwie świadczy to o ich ponadczasowym charakterze. W konsekwencji tego wydaje się, że najlepszym sposobem na wskazanie zasad i wartości, jakimi kieruje się Kancelaria adwokacka Janusza Kubiaka będzie przytoczenie tych właśnie sentencji, a w szczególności tych premii łacińskich, które znajdują się na gmachu Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej.


Podstawowe paremie prawnicze:

A

  • Accessio cedit principali - rzecz przyłączona przypada głównej
  • Accusare nemo se debet - nikt nie musi oskarżać siebie samego; nie można nikogo przymuszać do zeznawania przeciwko sobie
  • Actor sequitur forum rei - powód udaje się do sądu pozwanego; zasada określająca właściwość miejscową sądu
  • Actori incumbit probatio - na powodzie spoczywa ciężar dowodu
  • Actus hominis, non dignitas iudicetur. - sądzone będą czyny ludzkie, nie piastowane godności
  • Adoptio naturam imitatur - adopcja imituje naturę; poprzez adopcję dziecko powinno nabyć takie same prawa, jak rodzone dziecko adoptujących
  • Advocatorum error litigatoribus non noceat - błąd adwokatów niech nie szkodzi stronom
  • Aequitas sequitur legem - sprawiedliwośc idzie za prawem
  • Agere nan valenti non currit praescriptio - przedawnienie nie biegnie względem tego kto jest niezdolny do dochodzenia swych roszczeń przed sądem
  • Alienius dolus nocere alteri non debet - nikogo nie powinien obciążać cudzy podstęp
  • Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem - wola spadkodawcy może być zmieniona aż do śmierci
  • Audiatur et altera pars (też jako Audi alteram partem) - wysłuchaj także drugiej strony

B

  • Bis de eadem re ne sit actio - w tej samej sprawie nie przysługuje ponowne powództwo; powaga rzeczy osądzonej - res iudicata (por. ne bis in idem)

C

  • Casum sentit dominus. - właściciel rzeczy ponosi skutki zdarzenia przypadkowego, powodującego uszkodzenie lub zniszczenie rzeczy
  • Cedant arma togae - niech oręż ustąpi przed togą
  • Cessante ratione legis cessat et lex ipsa. - gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc i sama ustawa
  • Clara non sunt interpretanda - jasne nie wymaga interpretacji
  • Cogitationis poenam nemo patitur. - nikt nie ponosi kary za myślenie
  • Commodum eius esse debet, cuius est periculum. - korzyść musi przypadać temu kto ponosi ryzyko
  • Confessio est regina probationum. - przyznanie się jest królową dowodów
  • Consuetudo pro lege servatur. - zwyczaj jest traktowany jako prawo
  • Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus. - każda umowa jest pojmowana jako obowiązująca tylko w danych, oznaczonych warunkach
  • Crimen grave non potest esse impunibile. - ciężkie przestępstwo nie może uchodzić bezkarnie
  • Culpa est immiscere se rei ad se non pertinenti. - winą jest mieszanie sie do rzeczy, które nas nie dotycza
  • Confessus pro iudicato est - ten kto przyznał się do winy jest jak osądzony

D

  • Da mihi factum, dabo tibi ius. - podaj mi fakty, a podam ci prawo; podstawowe określenie relacji między stroną postępowania sądowego, a sądem
  • Dies interpellat pro homine. - termin wzywa za człowieka
  • Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur. - ustawy niekiedy drzemią, a nigdy nie umierają
  • Dura lex, sed lex. - twarde prawo, ale prawo

E

  • Ei incumbit probatio, qui dicit, non ei, qui negat. - ciężar dowodowy (onus probandi) spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza
  • Eius est nolle, qui potest velle. - ten tylko może nie chcieć, kto może chcieć
  • Et non facere, facere est - Powstrzymywanie się od działania jest także działaniem.

F

  • Facta probantur, iura novit curia. - okoliczności faktyczne należy udowodnić, a prawo sąd zna
  • Fiat iustitia, pereat mundus. - sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby miał zginąć świat
  • Fraus est fraudem celāre. - oszustwem jest ukrywać oszustwo
  • Fatetur facinus, qui iudicium fugit - przyznaje się do przestępstwa ten, kto unika sądu

G

  • Genus perire non censetur. - uważa się, że gatunek nie ginie

H

  • Hominem causa omne ius constitutum sit - wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka

I

  • Ignorantia iuris nocet. - nieznajomość prawa szkodzi;
  • Ignorantia legis non excusat. - nieznajomość prawa/ustawy nie jest wytłumaczeniem
  • Imperitia culpae adnumeratur. - brak doświadczenia zalicza się do winy
  • Impossibilium nulla obligatio est. - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych
  • Incivile est nisi tota lege perspecta una aliqua particula eius proposita iudicare vel respondere - Nieprawidłowe jest wydawanie wyroku lub opinii prawnej bez uwzględnienia całości ustawy, na podstawie jednego jej fragmentu.
  • In dubio pro reo. - wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego; zasada powiązana z domniemaniem niewinności
  • In maleficiis voluntas spectatur non exitus. - przy przestępstwach bierze się w rachubę chęć, nie wynik
  • Inter arma silent leges. - podczas wojny milczą prawa
  • Is damnum, dat qui iubet dare - Ten wyrządza szkodę, kto rozkazuje ją czynić
  • Is fecit, cui prodest. - uczynił ten, komu przyniosło to korzyść
  • Iura novit curia. - sąd zna prawo
  • Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere - Nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać co mu się należy.
  • Ius civile vigilantibus scriptum est - Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych
  • Ius est ars boni et aequi. - prawo jest sztuką tego, co dobre i słuszne
  • Ius publicum privatorum pactis mutari non potest. - Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych.
  • Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi. - sprawiedliwość jest stałą i niezmienną wolą przyznania każdemu należnego mu prawa
  • In toto et pars continetur - w całości i część jest zawarta

L

  • Lege non distinguente nec nostrum est distinguere. - tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie naszą jest rzeczą wprowadzać rozróżnienie
  • Leges ab omnibus intellegi debent - ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich
  • Lex posterior derogat legi priori. - ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą
  • Lex prospicit, non respicit. - ustawa patrzy na przód, a nie wstecz
  • Lex retro non agit. - prawo nie działa wstecz
  • Lex severior retro non agit. - prawo surowsze nie działa wstecz
  • Lex specialis derogat legi generali. - ustawa szczegółowa uchyla ustawę ogólną
  • Lex superior derogat legi inferiori. - ustawa wyższa rangą uchyla ustawę o niższej randze
  • Locus regit actum. - miejsce rządzi czynnością prawną

M

  • Mala fides superveniens non nocet. - Późniejsza zła wiara nie szkodzi.
  • Manifestum non eget probatione. - to, co oczywiste, nie wymaga dowodu
  • Mater semper certa est, pater est, quem nuptiae demonstrant. - matka zawsze jest znana, ojcem jest ten, na kogo wskazuje związek małżeński; zasada domniemania ojcostwa męża matki
  • Minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper habuerunt - Jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze miało jednoznaczną interpretację.
  • Mora trahit periculum. - zwłoka pociąga za sobą ryzyko

N

  • Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur. - dziecko poczęte, ale jeszcze nie narodzone (nasciturus) uważa się za już narodzone, wtedy gdy chodzi o jego dobro
  • Ne bis de eadem re sit actio. - aby nie było ponownego postępowania w tej samej sprawie
  • Ne bis in idem. - nie dwa razy za to samo; zakaz powtórnego karania za ten sam czyn (por. bis de eadem re ne sit actio)
  • Ne eat iudex ultra petita partium. - niech sędzia nie wychodzi ponad żądanie stron
  • Ne quis absens puniatur - Nieobecny niech nie będzie karany
  • Necessitas frangit legem. - konieczność łamie prawo
  • Neglegentia culpa est. - zaniedbanie jest winą
  • Nemo auditur propriam turpitudinem allegans. - Powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany.
  • Nemo de domo sua extrahi potest. - nikt nie może być wyrzucony ze swojego domu
  • Nemo ex suo delicto meliorem nam condicionem facere potest. - nikt nie może polepszyć swojej sytuacji w wyniku własnego czynu bezprawnego
  • Nemo iudex idoneus in propria causa. - nikt nie powinien być sędzią w swojej sprawie
  • Nemo iudex in causa sua. - nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
  • Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet.. - nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw aniżeli sam posiada.
  • Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur. - nikt rozumny nie karze dlatego, że popełniono przewinienie, lecz dlatego, by nie popełniano
  • Nemo testis idoneus in propria causa." - Nikt nie powinien być świadkiem we własnej sprawie.
  • Nihil probat, qui nimium probat. - Niczego nie dowodzi ten, kto dowodzi zbyt wiele.
  • Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat - Reguły nie tworzą prawa, lecz się z niego wywodzą
  • Non exemplis, sed legibus iudicandum est - Należy orzekać na podstawie ustaw, a nie naśladować wcześniejsze rozstrzygnięcia.
  • Non numeranda, sed ponderanda sunt argumenta. - argumenty należy oceniać nie według liczby, ale znaczenia
  • Non omne quod licet honestum est. - Nie wszystko, co dozwolone jest uczciwe.
  • Non omnis vox iudicis iudicati continet auctoritatem - Nie każda wypowiedź sędziego ma moc wyroku
  • Novus rex, nova lex. - nowy król, nowe prawo
  • Nulla poena sine lege. - nie ma kary bez ustawy, nie można stosować kary, która nie była przewidziana przez prawo w momencie popełniania przestępstwa
  • Nulla voluntas errantis est. - kto jest w błędzie, nie wyraża swojej woli
  • Nullum crimen sine lege. - nie ma przestępstwa bez ustawy, nie można karać za czyn, który nie był zabroniony w momencie jego popełniania
  • Nullus idoneus testis in re sua intellegitur. - Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie.
  • Nullus videtur dolo facere, qui iure suo utitur. - nie uważa się, aby postępował podstępnie ten, kto wykonuje swoje uprawnienia

O

  • Omnis definitio in iure civili periculosa est, parum est enim, ut non subverti potest - Wszelka definicja w prawie cywilnym jest ryzykowna, rzadko bowiem zdarza się, by nie można było jej wywrócić.
  • Optima est legum interpres consuetudo. - Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa.

P

  • Pacta sunt servanda. - umów należy dotrzymywać
  • Placuit in omnibus rebus praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam stricti iuris rationem - We wszystkich sprawach powinna mieć pierwszeństwo zasada sprawiedliwości i słuszności nad zasadą ścisłego prawa.
  • Princeps legibus solutus. - panujący nie podlega prawom
  • Prior tempore potior iure. - pierwszy w czasie lepszy prawem
  • Prohibenda est ira in puniendo. - przy wymierzaniu kary nie wolno kierować się gniewem
  • Prius quam exaudias, ne iudices. - nie sądź, zanim wysłuchasz
  • Per non est. - nie wolno jest interpretować przepisów prawnych tak, by pewne ich fragmenty okazały się zbędne
  • Privatorum conventio iuri publico non derogat. - umowa prywatna nie uchyla prawa publicznego

Q

  • Qui curat, non curatur. - kto sam podlega opiece, nie może jej sprawować nad inną osobą
  • Quid leges sine moribus?" - cóż znaczą ustawy bez obyczajów
  • Qui iure suo utitur, neminem laedit. - kto nie przekracza przysługującego mu prawa, nie narusza praw drugiego
  • Qui munus publice mandatum accepta pecunia reperunt, crimine repetundarum postulantur. - Dopuszcza się zdzierstwa ten, kto sprawując funkcję publiczną przyjmuje pieniądze od zainteresowanych.
  • Qui non facit quod facere debet, videtur facere adversarus ea, quia non facit - Jeżeli ktoś nie czyni tego, co czynić powinien uważa się, że czyni przeciwnie, ponieważ nie czyni.
  • Qui tacet consentire videtur si loqui debuisset ac potuisset. - kto milczy, okazuje zgodę, jeśli powinien i mógł mówić; zasada domniemania zgody w sytuacjach, w których można od kogoś oczekiwać zajęcia stanowiska
  • Quod ab initio est vitiosum, non potest tractu temporis convalescere. - to,co od początku jest wadliwe nie może być uzdrowione z upływem czasu

R

  • Ratio est anima legis. - sens ustawy jest jej duszą
  • Reformatio in peius iudici appellato non licet - sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść odwołującego się
  • Res ipsa loquitur. - rzecz mówi sama za siebie
  • Res iudicata pro veritate accipitur. - prawomocny wyrok przyjmuje się jako prawdę
  • Res nullius cedit primo occupanti. - rzecz niczyja przypada temu kto pierwszy ją objął w posiadanie
  • Reus excipiendo fit actor - pozwany staje się powodem przez podniesienie zarzutu
  • Res est in iudicium deducta, lis pendet - sprawa została doprowadzona do sądu, spór waży się

S

  • Salus rei publicae suprema lex esto - dobro publiczne winno być najwyższym prawem
  • Sancti habeantur legati. - posłów należy traktować jak nietykalnych
  • Satius enim esse impunitum relinqui facinus nicentis quam innocentem damnari - Lepiej pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy, niż skazać niewinnego.
  • Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem. - znać ustawy to nie znaczy trzymać się ich słów, lecz rozumieć ich sens i znaczenie
  • Semel heres semper heres. - kto raz zostanie dziedzicem zostaje nim na zawsze
  • Sententia facit ius inter partes. - Wyrok tworzy prawo między stronami.
  • Servitutibus civiliter utendum est. - służebność należy wykonywać w sposób oględny, najmniej uciążliwy dla właściciela
  • Si in ius vocato, ito! - Jeżeli zostałeś wezwany przed sąd, idź!
  • Silent leges inter arma - milkną prawa w szczęku broni
  • Species perit ei, cui debetur. - rzecz oznaczona indywidualnie przepada temu, komu się należy
  • Summum ius summa iniuria. - najwyższe prawo może stać się najwyższym bezprawiem
  • Superficies solo cedit. - to co jest na powierzchni przypada gruntowi

T

  • Tempus regit actum. - czas rządzi czynnością prawną

U

  • Ubi lex,ibi poena. - tam gdzie prawo tam kara

V

  • Vim vi repellere licet. - siłę wolno odeprzeć siłą